Rynek wydawnictw naukowych (i nie tylko) nie od dziś zaświadcza o wzmożonej atrakcyjności publikacji seryjnych i cyklicznych. Istnieje wręcz przekonanie, że „serializacja jest jednym z najważniejszych odkryć w dziedzinie popularyzacji książki”[1]. Dobrze przygotowane i świadomie zaprojektowane serie wydawnicze są znacznie łatwiej rozpoznawalne, stając się nierzadko marką samą w sobie. To przekłada się na popularność marketingową książki reprezentującej konkretną serię wydawniczą. Choć powołanie do życia serii naukowej wymaga niemałych starań, jest z całą pewnością przedsięwzięciem przynoszącym znaczące korzyści, zarówno twórcom serii, jak i ich macierzystym jednostkom naukowym, a w konsekwencji wydawnictwom uczelnianym podejmującym się produkcji publikacji seryjnych.
Czym jest seria wydawnicza
W najbardziej ogólnym rozumieniu seria wydawnicza to „ciąg samoistnych publikacji ukazujących się nieregularnie, o nieokreślonym terminie zakończenia edycji, związanych wspólną problematyką (profilem tematycznym), wspólnym tytułem serii lub znakiem uwidocznionym na okładce i karcie tytułowej”[2]. Poszczególne tomy serii, jako dzieła różnych autorów o indywidualnych tytułach, są często numerowane, opatrywane podtytułem lub specjalnym sposobem datowania [3].
Wyróżnikami formalnymi serii wydawniczej, są:
- spójność merytoryczna
publikacje, nierzadko mające status monografii, w swym zakresie tematycznym muszą być opracowaniem zagadnień wpisujących się w szeroką formułę tytułu serii (znane serie: „Biblioteka Myśli Współczesnej”, „Horyzonty Nowoczesności”);
- spójność graficzna
Seria posiadająca zwykle stały zespół redaktorów wydawniczych powinna wyróżniać się oryginalną koncepcją wizualną i typograficzną, jednolitym formatem wydawanych tomów, stałą szatą graficzną, powtarzalnością konwencji stylistycznej w projektach okładek, a także charakterystyczną czcionką wspólnego tytułu lub znaku uwidocznionego na okładce i karcie tytułowej;
Monografie Politechniki Łódzkiej. Seria: Tubądzin
foto: Wydawnictwa Uczelniane PŁ
- ciągłość/nieciągłość
Warto pamiętać, że czynnikiem decydującym o przynależności tytułu do konkretnej serii jest ISSN – oficjalny numer serii, przypisany wyłącznie do niej. Dotyczy to jednak serii bez określonego terminu zakończenia edycji, czyli tzw. serii otwartych. Poszczególne tomy takich serii mają wspólny numer ISSN oraz indywidualny dla każdej książki numer ISBN. W przypadku serii z określonym czasem zakończenia edycji (np. na piątym tomie) mamy do czynienia z tzw. serią zamkniętą, której poszczególne tomy opatrzone są jedynie numerem ISBN. Obecnie dość elastycznie traktowane pojęcie serii bywa utożsamiane z cyklem wydawniczym. Jeśli zatem seria projektowana jest jako zamknięty ciąg publikacji, wówczas mamy do czynienia z cyklem o charakterze kolekcji [4].
Modus operandi
Powołanie do życia naukowej serii wydawniczej wiąże się z określonym sposobem postępowania. Oto jakie kroki należy podjąć:
- Stworzyć nazwę/tytuł serii – określić główną dyscyplinę naukową, jaką będą reprezentowały publikacje ukazujące się w danej serii.
- Powołać redaktora naukowego serii, który będzie odpowiedzialny za stronę merytoryczną, ciągłość serii, rytmiczność kolejnych publikacji, współpracę z wydawcą, procedury formalne, gwarancję źródeł finansowania i inne.
- Powołać skład rady naukowej (komitetu naukowego) i określić jej zakres działań (np. weryfikacja/klasyfikowanie publikacji pod kątem merytorycznym, nadzór nad procedurą recenzowania).
- Przygotować precyzyjny opis profilu tematycznego, czyli przemyślaną koncepcję merytoryczną, określającą precyzyjnie tożsamość naukową serii, jej cel, przeznaczenie i potencjalnego odbiorcę.
- W porozumieniu z wydawcą ustalić: regularność publikowania (seria zamknięta – seria otwarta); wstępny wykaz planowanych tytułów (minimum trzy tytuły na początek w wniosku wydawniczym rozpoczynającym serię); sposób publikowania (publikacja elektroniczna albo drukowana); gwarancję źródeł finansowania oraz listę ewentualnych sponsorów, partnerów i/lub patronów serii.
- Powołać stały skład redakcyjny odpowiedzialny za konsekwencję formalną serii (redaktorzy wydawniczy + redaktorzy merytoryczni) – opracować koncepcję redakcyjno-edytorską i wizualno-graficzną (okładka, strona tytułowa, znaki identyfikacyjne – logo, symbol, ilustracja, szata graficzna, format, czcionka, rozwiązania typograficzne).
Podręczniki i skrypty Politechniki Łódzkiej. Seria: Mechanika
foto: Wydawnictwa Uczelniane PŁ
Dlaczego warto: korzyści naukowe, wizerunkowe, marketingowe
Seryjność a budowanie wizerunku
Seria naukowa powstaje zwykle z potrzeby określonego grona uczonych reprezentujących podobne zainteresowania naukowe bądź tworzących zespół badawczy. Owocem prac zespołu może być na przykład cykl publikacji, które będą sygnowane ogólnym tytułem projektu. Wówczas zarówno tytuł projektu, jak i efekty naukowe osiągnięte przez jego realizatorów zostają utrwalone i spopularyzowane w rozpoznawalnej serii publikacji.
Nieco inną motywacją są sprofilowane badania określonej jednostki (wydziału, instytutu, katedry), której trwały wizerunek naukowy – nierzadko budowany przez lata – może być szeroko wypromowany dzięki publikacjom seryjnym, np. monografiom podoktorskim lub habilitacyjnym.
Jak pokazuje praktyka, funkcjonowanie serii dbających o spójność merytoryczną sprzyja w ramach konkretnych jednostek umocnieniu zarówno dyscypliny naukowo-badawczej, jak i terminowości składania prac do wydawnictwa.
Istnienie serii nie oznacza konieczności publikowania w określonych odstępach czasu, na przykład raz lub dwa razy w roku. Ważne jest jednak, aby była zachowana ciągłość i perspektywiczność planów wydawniczych, a między kolejnymi tomami serii nie powstawała zbyt długa luka czasowa. W seriach naukowych materiał powstaje w czasie cyklu wydawniczego określonego tytułu, co często wpływa na periodyczność ukazujących się prac [4].
Profil tematyczny a parametryzacja
Nazwa, zakres merytoryczny i opis profilu tematycznego serii naukowej powinny po pierwsze przejrzyście formułować cele serii, jej przeznaczenie, a nawet krąg odbiorów, po drugie odnosić się do określonej dyscypliny naukowej lub przynajmniej umożliwić wskazanie dyscypliny wiodącej. Konkretne i jasno sformułowane zapisy dotyczące profilu tematycznego z jednej strony ułatwiają procedurę kwalifikowania zgłaszanych publikacji do danej serii, z drugiej zaś czynią łatwiejszym proces naukowych rozliczeń parametryzacyjnych. Za publikowaniem w prawidłowo sprofilowanych wydawnictwach seryjnych przemawiają zarówno ocena działalności jednostek (i poszczególnych pracowników) w ramach dyscyplin, jak i kryterium limitu zgłaszanych osiągnieć przez jednego pracownika. Jedna wartościowa praca, wpisująca się w uznaną serię, jest znacznie wyżej punktowana niż kilka drobnych, „wyizolowanych” publikacji. A zatem na wydawaniu monografii w seriach naukowych zyskuje zarówno ewaluowany pracownik (nie tylko redaktor naukowy serii, ale także autorzy poszczególnych tomów), jak i jednostka naukowa, której prestiż wzrasta za sprawą przypisanych do niej, uznanych, naukowych serii wydawniczych.
Seryjność a prawa rynku
Obecnie wszelkie publikacje muszą walczyć w rynkowej batalii o klienta. Dotyczy to w szczególnym stopniu obiegu specjalistycznej książki naukowej. Brak środków na szeroką dystrybucję i promocję skazuje książki naukowe na bardzo nikły, nierzadko tylko wewnątrzśrodowiskowy rezonans [5].
Seria wydawnicza podnosi atrakcyjność rynkową publikacji oraz sprzyja działaniom marketingowym [6]. Cykliczność ukazywania się prac naukowych w określonym ciągu czasowym po pierwsze umożliwia wydawcy zaplanowanie strategii marketingowej i prowadzenie kampanii reklamowych, pod drugie podtrzymuje zainteresowanie czytelników. Ciągłość serii i stałe elementy jakościowe podnoszą wiarygodność i wartość książki w oczach czytelników i nabywców. Jednolite elementy graficzne – stanowiące jedyny w swoim rodzaju znak firmowy – przyciągają klientów. Dla nabywcy seria jest znakiem jakości, jej numeracja sprzyja porządkowaniu i zachęca do kompletowania poszczególnych tomów [1][6]. Książka naukowa reprezentująca serię po prostu lepiej się sprzedaje, a skuteczność marketingowa zawsze przekłada się na promocję uczelni i całego środowiska akademickiego. Dzięki dobrze zaprojektowanej, konsekwentnie prowadzonej i umiejętnie wypromowanej serii naukowej nawet bardzo specjalistyczne publikacje mogą znaleźć swoich odbiorców nie tylko w gronie fachowców z danej dziedziny, ale także wśród czytelników spoza świata nauki, co przyczynia się realnie do popularyzacji nauki i upowszechniania wiedzy.
Bibliografia:
[1] J. Dunin, Rozwój cech wydawniczych polskiej książki literackiej XIX i XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1982, s.160 i nast.
[2] Słownik wydawcy, oprac. B. Kalisz, Warszawa 1997, s. 176.
[3] K. Narojczyk, Dokument elektroniczny i jego opis bibliograficzny w publikacjach humanistycznych, Olsztyn 2005, s. 29–30.
[4] M.M. Śliwińska, Seryjność i nieseryjność serii wydawniczych, „Toruńskie Studia Bibliologiczne” 2009, nr 2 (3), s. 96.
[5] M. Rychlewski, Obiegi wydawnicze a współczesny rynek książki w Polsce, „Teksty Drugie” 2009, nr 1–2, s. 252–262.
[6] U. Kowalewska, Rola polskich serii książkowych na przykładzie serii Państwowego Wydawnictwa „Iskry” w latach 1956–1992, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum” 2010, nr 15, s.102–103.
